من سر نخورم که سرگران است                    پاچه نخورم که استخوان است
بریان نخورم که هم زیان است                      من نور خورم که قوت جان است
* * *
حکمت اصلى روزه دارى گام نهادن در مسیر تقوا و پرهیز از گناهان است و فواید بهداشتى و درمانى روزه دارى از ثمرات فرعى اما حیاتى آن محسوب مى شود. روزه مایه استقرار و تثبیت اخلاص نزد انسان، آرامش روان و ایمن بودن از آشفتگى و اضطراب است و آثار بهداشتى و درمانى فراوانى دارد. آنچه از آیه184 سوره بقره استنباط مى شود این است که :«فلسفه روزه قراردادن انسان در مسیر دستیابى به تقواست.»
اگرچه مؤمن فقط به قصد اطاعت از خداوند روزه مى گیرد، اماعلاوه بر برکات معنوى، از فواید جسمى و روانى روزه نیز سود مى برد. تحقیقات فراوانى در 30سال اخیر درباره آثار روزه بر جسم صورت گرفته که ثابت کرده است روزه دارى صحیح که با کاهش مصرف غذا همراه است، ثمراتى چون کم شدن چربى هاى ذخیره، کم شدن میزان چربى خون و کلسترول و فعال شدن سیستم ایمنى بدن را به دنبال دارد. البته به شرطى که برنامه غذایى منظمى براى افطار و سحر تنظیم شود.

 درماه مبارک رمضان 30درصد کمتر بخورید

دکتر مسعود کیمیاگر، متخصص تغذیه، درگفت و گو با «ایران» درباره برنامه غذایى منظم ماه مبارک رمضان مى گوید: «باید توجه داشت که در ماه مبارک رمضان در مجموع نسبت به ماه هاى دیگر باید 30 درصد کمتر غذا بخوریم تا فواید روزه و قصد اصلى آن محقق شود. از این طریق هم احساس گرسنگان به ما دست مى دهد و هم وعده غذایى که از آن پرهیز مى کنیم در اختیار نیازمندان قرار مى گیرد. کمتر غذاخوردن موجب مى شود تا ماده غذایى بیشترى براى سایر افراد فراهم و فشار به محیط زیست کمتر شود.»

 سحرى را هرگز فراموش نکنید

دکتر کیمیاگر با تأکید بر این که غذاى ماه رمضان حتماً در دو وعده افطار و سحرى خورده شود، مى گوید:«افطار و شام را نیز با هم در یک وعده غذایى قرار ندهید. به دلیل این که افطار خیلى گرسنه اید بهتر است حجم غذایى که مى خورید کاهش دهید و شام را نیز با فاصله و جداى از افطار بخورید.
حتماً روزه خود را با یک مایع ولرم و گرم مانند چاى، شیر ، آب جوش، سوپ یا آش باز کنید. البته به شرطى که غلظت آش همانند سوپ بوده و سفت و شفته نباشد.»
وى با تأکید بر این که خوردن سحر بخصوص براى نوجوانان و جوانان واجب است ، تأکید مى کند: «هرگز بدون سحرى روزه نگیرید. سحر را همانند صبحانه اى کامل یا ناهارى متوسط بخورید و براى این که در طول روز کمتر احساس تشنگى کنید حتماً در سحرى از سبزیجات، کاهو، کلم، گوجه، خیار و نان سبوسدار، بیشتر استفاده کنید و درعوض پلو، ماکارونى و مواد نشاسته اى کمترى بخورید. البته حتماً میوه را در برنامه غذایى سحر خود بگنجانید.»

 چه کسانى روه نگیرند

دکتر کیمیاگر مى گوید:«بیماران دیابتى نوع یک که انسولین مصرف مى کنند، افرادى که در ساعات خاص دارو مى خورند ، زنان شیرده، زنان باردار (پس از 4ماهگى)، افراد داراى مشکلات اعصاب و روان، سالمندان ناتوان و افرادى که نباید خون و ادرار آنها غلیظ شود، از جمله افرادى هستند که از روزه گرفتن منع شده اند.»
وى مى گوید: «زنان شیردهى که شیرخوار آنها تغذیه کمکى دارد مى توانند با خوردن آب کافى و تأمین نیاز بدن خود، روزه بگیرند. همچنین بیماران دیابتى نوع2 که قندخون آنهاکنترل شده است، مادران باردارى که از برنامه غذایى خوبى برخوردار بوده اند پس از 4 ماهگى و سالمندانى که توان لازم را دارند مى توانند روزه بگیرند.»

این متخصص تغذیه با بیان این که بازده کارى افرادى که سحرى نمى خورند از ساعت 11 به بعد پائین مى آید، توضیح مى دهد:«سردرد و سرگیجه روزه دار به علت افت قندخون اوست. این افراد باید حجم غذاى خود را هنگام سحر بیشتر کرده و از مواد قندى بیشترى استفاده کنند اما اگر این سردرد و سرگیجه به حدى است که مخل کار و آموختن افراد و پرخاشگرى آنها مى شود، بایدحتماً به پزشک مراجعه کنند.»
وى درباره «علت گر گرفتگى» عده اى قبل از خوردن افطار مى گوید: «هورمون انسولین و قندخون روزه دار کم و تجزیه چربى ها بیشتر مى شود.افرادى که قبل از افطار دچار گرگرفتگى مى شوند باید سوخت و ساز متابولیسم چربى خود را بررسى کنند شاید یکى از علت هاى این امر نخوردن سحرى باشد.»

دکتر محمدمهدى اصفهانى، عضو هیأت علمى دانشگاه علوم پزشکى ایران نیز درباره خواص روزه دارى براى سلامت بدن توضیح مى دهد: «اگرچه در طول سال چربى ها در نقاط خاصى از بدن جمع مى شوند اما در هنگام روزه دارى این چربى ها به صورت یکنواخت مى سوزند. البته ممکن است در ساعات اولیه روزه دارى مقدار قندخون کاهش پیدا کند اما بدن به سرعت قند ذخیره اى یعنى گلیکوژن کبد و عضلات را آزاد کرده و مانع کاهش شدید قندخون مى شود.»
وى مى گوید:«خوراک اصلى سلول هاى مغز، گلوکز یا قندخون است، در طول روزه دارى بدن سعى مى کند براى مصرف مغز گلوکز کافى را نگه داشته و بیشتر از سوخت چربى ها استفاده کند. بعضى تحقیقات نشان مى دهد در هنگام روزه دارى کلسترول خوب خون یعنى HDL افزایش و کلسترول بد خون یعنى LDL کاهش مى یابد.»
دکتر اصفهانى مى افزاید: «درکوتاه ترین روزها روزه داران 11 و در درازترین روزها17 ساعت از خوردن و آشامیدن امساک مى کنند و اگر برنامه ریزى صحیح تغذیه اى داشته باشند، به سادگى مى توانند رمضان و روزه دارى خوبى را پشت سر بگذارند. بنابراین توصیه مى شود در این زمان مقدار دریافت غذاى بدن خود را نسبت به سایر ایام سال کاهش دهند. کاهش حدود 20درصد از کالرى مصرفى براى بیشتر مردم به هنگام روزه دارى سودمند است. البته این مقدار کاهش براى نوجوانان در حال رشد توصیه نمى شود.»
به گفته وى بهتر است هنگام افطار جداً از بازکردن روزه با آب سرد آن هم به مقدار زیاد پرهیز شود. همچنین از آنجا که آشامیدن آب بین غذا و به مقدار زیاد موجب رقیق شدن شیره گوارش و اختلال در هضم غذا مى شود باید از این موضوع نیز بشدت پرهیز کرد.
عضو هیأت علمى دانشگاه علوم پزشکى ایران مصرف سبزیجات تازه و ضدعفونى شده را در افطار سودمند مى داند و مى گوید: «سبزیجات علاوه بر ویتامین هاى مختلف ، الیاف گیاهى (فیبر) فراوانى دارند و مصرف آنها به پیشگیرى از یبوست کمک مى کند.اما چون ممکن است سبزیجات خام سبب تشنگى شوند، توصیه مى شود روزه داران، هنگام سحر به جاى سبزیجات از میوه استفاده کنند.»
وى مى افزاید:«به جوانان توصیه مى شود حداقل یک لیوان شیر یا معادل آن ماست را در برنامه افطار و سحر خود قرار دهند و از گوشت، پنیر و تخم مرغ نیز استفاده کنند. نوجوانان همچنین باید 7 ساعت خواب آرام داشته باشند تا هنگام سحر بتوانند نشاط خود را حفظ کنند.»
دکتر اصفهانى توضیح مى دهد: «براى جلوگیرى از یبوست به دلیل کم شدن مصرف آب در ماه رمضان، حتماً از سبزیجات پخته و خام، میوه ، خورشت هاى آلو و کرفس و میوه ها استفاده و چاى پررنگ را از برنامه غذایى خود حذف کنید. همچنین از مصرف تنقلات در حجم زیاد پرهیز کرده و به مقدار خیلى کم از زولبیا و بامیه قناعت کنید.»
وى تأکید مى کند:«حتماً بعد از صرف سحرى و خواندن نماز صبح قدرى بیدار بمانید و مشغول دعا یا مطالعه شویدو اگر احتیاج به استراحت دارید، بعد از طلوع آفتاب کمى بخوابید.»